Orthoptera.
Sabel sprinkhanen, Tettigoniidae
Struiksprinkhaan, Leptophyes punctatissima, ♂
Er komen ongeveer 20 soorten sabelsprinkhanen in Nederland voor,
waarvan een aantal zeer zeldzaam.
Van de soorten waar je niet op kunt doorklikken heb ik nog geen foto's.
soortenoverzicht:
- familie: Rhaphidophoridae, Grotten sprinkhanen
- Tachycines asynamorus Adelung, 1902 - Kassprinkhaan
- familie: Tettigoniidae, Sabel sprinkhanen
- Bicolorana bicolor (Philippi, 1830) - Lichtgroene Sabelsprinkhaan
- Conocephalus dorsalis (Latreille, 1804) - Gewoon Spitskopje
- Conocephalus fuscus (Fabricius, 1793) - Zuidelijk Spitskopje
- Decticus verrucivorus (Linnaeus, 1758) - Wrattenbijter
- Ephippiger ephippiger (Fiebig, 1784) - Oostelijke Zadelsprinkhaan
- Ephippiger diurnus Dufour, 1841 - Zadelsprinkhaan
- Gampsocleis glabra (Herbst, 1786) - Kleine Wrattenbijter
- Leptophyes albovittata (Kollar, 1833) - Oostelijke Struiksprinkhaan
- Leptophyes punctatissima (Bosc, 1792) - Struiksprinkhaan
- Meconema meridionale A. Costa, 1860 - Zuidelijke boomsprinkhaan
- Meconema thalassinum (De Geer, 1773) - Boomsprinkhaan
- Metrioptera brachyptera (Linnaeus, 1761) - Heidesabelsprinkhaan
- Phaneroptera falcata (Poda, 1761) - Sikkelsprinkhaan
- Pholidoptera griseoaptera (De Geer, 1773) - Bramensprinkhaan
- Platycleis albopunctata (Goeze, 1778) - Duinsabelsprinkhaan
- Roeseliana roeselii (Hagenbach, 1822) - Greppelsprinkhaan
- Ruspolia nitidula (Scopoli, 1786) - Grote spitskop
- Tettigonia cantans (Fuessli, 1775) - Kleine Groene Sabelsprinkhaan
- Tettigonia viridissima (Linnaeus, 1758) - Grote Groene Sabelsprinkhaan
Kassprinkhaan, Tachycines asynamorus.
De kassprinkhaan zal je niet snel vinden, deze soort is erg zeldzaam en komt niet buiten in Nederland voor. De dieren op de foto's zijn gefotografeerd in
de kruipruimte van een verzorgingshuis in Friesland, de enige plaats in Nederland waar een stabiele populatie van deze soort al meer dan 40 jaar voorkomt.
Het is een soort die over de hele wereld is verspreid door de mens en men neemt aan dat hij van oorsprong uit Azië komt.
Het zijn dieren van grotten en andere donkere ruimtes, onder boomstronken, grote stenen en in Japan staat hij bekend als toilet sprinkhaan.
Kassprinkhaan, Tachycines asynamorus
Kassprinkhaan, Tachycines asynamorus juveniel ♂
Kassprinkhaan, Tachycines asynamorus juveniel ♀
De dieren zijn aangepast aan het leven in de duisternis, de ogen zijn iets gereduceerd en er zijn gigantisch lange voelsprieten. De poten zijn ook opvallend lang. Alles is er op gericht om goed te kunnen voelen.
Kassprinkhaan, Tachycines asynamorus, juveniel ♀
Lichtgroene Sabelsprinkhaan, Bicolorana bicolor
Deze sprinkhaan komt nu ook voor in Limburg, hij was bekend uit Duitsland op enkele tientallen km van de grens.
Lichtgroene Sabelsprinkhaan, Bicolorana bicolor, ♂
Lichtgroene Sabelsprinkhaan, Bicolorana bicolor, ♂
Gewoon Spitskopje, Conocephalus dorsalis.
Een kleine sabelsprinkhaan is het Gewoon Spitskopje Conocephalus dorsalis. Je vindt hem op zeer natte stukken tussen gras en biezen. De zang is zacht en hoog, alleen jonge mensen kunnen het horen, word je ouder dan hoor je hem niet meer.
Deze sprinkhaan soort heeft normaal korte vleugels en sinds een paar jaar is er ook een zuidelijk spitskopje in Nederland dat lange vleugels heeft. Bij het gewone spitskopje komen echter ook exemplaren voor met lange vleugels. Bij het vrouwtje is dan de legboor een goede herkenningsmogelijkheid, die is regelmatig gebogen bij het gewone spitskopje en vrijwel recht bij het zuidelijk spitskopje. Bij de mannetjes moet dan naar de cerci worden gekeken.
Gewoon Spitskopje, Conocephalus dorsalis ♂
Gewoon Spitskopje, Conocephalus dorsalis ♂
langvleugelig Gewoon Spitskopje, Conocephalus dorsalis ♂
Gewoon Spitskopje, Conocephalus dorsalis ♀
Hier onder foto's van een langvleugelig vrouwtje gewoon spitskopje. Bij de ene foto zie je goed hoe deze sprinkhaantjes altijd wegkruipen aan de achterkant van gras of rus waarbij de ogen mooi aan beide kanten uitsteken en je goed in de gaten houden. Om het dier iets meer op de foto te krijgen is het vaak voldoende om even voorzichtig een hand naar de zijkant van het dier te bewegen, als het niet wegspringt gaat hij dan aan de achterkant vanaf de hand gerekend zitten en kun je een foto van de zijkant maken.
langvleugelig Gewoon Spitskopje, Conocephalus dorsalis ♀
langvleugelig Gewoon Spitskopje, Conocephalus dorsalis ♀
Zuidelijk Spitskopje, Conocephalus fuscus.
Er is zo op het oog weinig verschil tussen het Zuidelijk spitskopje, Conocephalus fuscus, en het Gewoon spitskopje, Conocephalus dorsalis. Bij de zuidelijke is de legboor lang en recht, bij het mannetje zit er een doorn aan de binnenkant van de cerci, zo kun je beide soorten onderscheiden. Normaal heeft de zuidelijke lange vleugels, het gewoon spitskopje kort, maar bij de gewone komen ook exemplaren met lange vleugels voor. Het zuidelijk spitskopje is een van de vele soorten die vanuit het zuiden zijn woongebied uitbreidt.
Zuidelijk Spitskopje, Conocephalus fuscus, ♀
Zuidelijk Spitskopje, Conocephalus fuscus, juveniel ♀
Zuidelijk Spitskopje, Conocephalus fuscus ♂
Wrattenbijter, Decticus verrucivorus.
Heel groot is de Wrattenbijter, Decticus verrucivorus, een zeer zeldzame soort, in Nederland alleen bij Nijmegen en misschien op de Veluwe. Als het dier springt denk je dat er een kikker wegspringt, ongeveer dezelfde bewegingen.
Wrattenbijter, Decticus verrucivorus ♀
Wrattenbijter, Decticus verrucivorus ♂
Oostelijke Zadelsprinkhaan, Ephippiger ephippiger.
De Oostelijke Zadelsprinkhaan, Ephippiger ephippiger, komt niet voor in Nederland, vroeger dacht men dat de Nederlandse zadelsprinkhaan tot deze soort behoorde maar nu is dat Zadelsprinkhaan, Ephippiger diurnus. De foto's bij deze soort zijn gemaakt in Tjechie. Je kunt de soort aantreffen op bloemen, zoals op de foto's is te zien.
Oostelijke Zadelsprinkhaan, Ephippiger ephippiger ♀
Oostelijke Zadelsprinkhaan, Ephippiger ephippiger ♀
Zadelsprinkhaan, Ephippiger diurnus.
De Zadelsprinkhaan, Ephippiger diurnus, is een zeldzame soort van de Veluwe, bij Nijmegen en Limburg. De vleugels zijn zeer kort en liggen gedeeltelijk onder het zadel, ze kunnen dus niet vliegen.
Zadelsprinkhaan, Ephippiger diurnus ♂
Zadelsprinkhaan, Ephippiger diurnus ♂
Oostelijke Struiksprinkhaan, Leptophyes albovittata.
Van deze soort wordt verwacht dat hij in Nederland kan voorkomen, tot nu toe is er slechts één waarneming van een vrouwtje in de buurt van Assen. Mijn foto's zijn gemaakt in Tsjechië en Slowakije.
Oostelijke Struiksprinkhaan,
Leptophyes albovittata ♀
Oostelijke Struiksprinkhaan,
Leptophyes albovittata, ♀
Struiksprinkhaan, Leptophyes punctatissima.
De struiksprinkhaan zie ik elk jaar in de tuin, het is een stil beestje, geluid hoor ik hem niet maken, al zie je de mannetjes duidelijk hun vleugels bewegen, ik hoor er niets van. Vaak vind je de dieren zonnend op grotere bladeren, in de tuin vaak op de Duitse pijp of op de bladeren van de trompetplant.
Struiksprinkhaan,
Leptophyes punctatissima, zingende ♂
Struiksprinkhaan,
Leptophyes punctatissima, ♀
Struiksprinkhaan, Leptophyes punctatissima juveniel ♂
De foto hierboven toont een bijna volwassen man, je ziet dat de vleugels nog niet helemaal zijn ontwikkeld en de achtervleugel ligt nog op de voorvleugel.
Struiksprinkhaan,
Leptophyes punctatissima, ♀ juveniel
Struiksprinkhaan, juveniel, (ca 3 mm lang)
Zuidelijke Boomsprinkhaan, Meconema meridionale
Deze sprinkhaan is een nieuw komer en komt zo langzamerhand in heel Nederland voor. De volwassen dieren zijn kortvleugelig en daardoor gemakkelijk van de gewone Boomprinkhaan te onderscheiden
Zuidelijke boomsprinkhaan, Meconema meridionale, ♀
Zuidelijke boomsprinkhaan, Meconema meridionale, ♀
Boomsprinkhaan, Meconema thalassinum.
De Boomsprinkhaan, Meconema thalassinum zal me altijd doen herinneren aan een belevenis
uit mijn studententijd. De Boomsprinkhaan komt voor op eiken en ter voorbereiding van een excursie naar Frankrijk om
sprinkhanen te gaan waarnemen gingen we met de prof en zeven studenten in Nederland naar diverse plaatsen waar we
bijzondere sprinkhanen tegen zouden komen. Dit was vooral om aan de verschillende soorten te wennen en om het
determineren onder de knie te krijgen.
Kun je het voorstellen, stopt ergens een volkswagen busje, komen daar acht mensen uit, grijpen achter uit de bus elk
een vlindernet en gaan de omgeving afzoeken op sprinkhaantjes. Nu moet ik toegeven, als we ergens heen gingen voor
een speciale soort dan vonden we hem ook, wat dat betreft was onze prof goed op de hoogte. Toen we echter door een
uitgestrekt eikenbos reden en de prof zei dat hier toch echt de Boomsprinkhaan voor moest komen, had ik even het
gevoel dat hij de bekende speld in de hooiberg wilde zoeken.
We stopten en ik pakte even als de anderen een vlindernet.
Niet dat ik ook maar enig vertrouwen had dat we dit keer de sprinkhaan zouden vinden. Stel je voor al die grote bomen
en daar een klein sprinkhaantje uit halen. Aan de eerste de beste boom die ik tegen kwam zat een lage kleine tak.
Omdat je toch ergens moet beginnen gaf ik een klap met de steel van het net tegen de tak. Er vielen twee groene dingetjes
uit de tak, ja het is echt, twee boomsprinkhanen. Vervolgens is de hele groep nog zeker een half uur aan het schudden
geweest aan bomen en takken, maar het bleef bij de twee, een koppeltje ook nog.
Boomsprinkhaan, Meconema thalassinum, juveniel ♂
Boomsprinkhaan, Meconema thalassinum, ♀
Boomsprinkhaan, Meconema thalassinum, ♀
Boomsprinkhaan, Meconema thalassinum, ♂
Heidesabelsprinkhaan, Metrioptera brachyptera.
De heidesabelsprinkhaan is een stevig, compact dier. Een andere in Nederland voorkomende sabelsprinkhaan soort is de Greppelsprinkhaan Roeseliana roeselii, deze is makkelijk van de heidesabelsprinkhaan te onderscheiden. Bij de greppelsprinkhaan is het schild achter de ogen van een lichte rand voorzien aan voor-, onder- en achterkant. Bij de heidesabelsprinkhaan loopt het lichte deel niet aan de voorkant door.
Heidesabelsprinkhaan, Metrioptera brachyptera, ♂
Heidesabelsprinkhaan, Metrioptera brachyptera, ♂
Heidesabelsprinkhaan, Metrioptera brachyptera, leggend
Heidesabelsprinkhaan, Metrioptera brachyptera, ♀
Sikkelsprinkhaan, Phaneroptera falcata.
Een sprinkhaan met zeer lange smalle voorvleugels en lange poten is de in het zuiden van het land voorkomende sikkelsprinkhaan, Phaneroptera falcata. Geluid maakt deze sprinkhaan wel maar het is een zacht bijna onhoorbaar tikken. Dit is één van de soorten insecten die zich in het land aan het uitbreiden zijn. Voorlopig is het dier in het noorden van Nederland nog zeer zeldzaam.
Sikkelsprinkhaan, Phaneroptera falcata ♂
Sikkelsprinkhaan, Phaneroptera falcata ♀
Sikkelsprinkhaan, Phaneroptera falcata, juveniel ♂
Sikkelsprinkhaan, Phaneroptera falcata, juveniel
Bramensprinkhaan, Pholidoptera griseoaptera.
In sommige provincies is de bramensprinkhaan, Pholidoptera griseoaptera erg gewoon, in andere zeer zeldzaam. Hier in Drenthe zeer zeldzaam. Ik heb deze soort in Overijssel gefotografeerd, daar komt hij veel voor. Bruin met korte vleugels is in Nederland de bramensprinkhaan. Met de larven van de duinsabelsprinkhaan is verwarring mogelijk, volwassen dieren van de duinsabelsprinkhaan hebben lange vleugels.
Bramensprinkhaan, Pholidoptera griseoaptera ♂
Bramensprinkhaan, Pholidoptera griseoaptera ♀
Bramensprinkhaan, Pholidoptera griseoaptera ♀
Bramensprinkhaan, Pholidoptera griseoaptera, juveniel
Duinsabelsprinkhaan, Platycleis albopunctata.
Een sprinkhaan van steppe, rotsachtige hellingen, steengroeven, droge weiden en hier in Nederland van de duinen kust. In de andere provincies is hij zeer zeldzaam.
Duinsabelsprinkhaan, Platycleis albopunctata
Duinsabelsprinkhaan, Platycleis albopunctata, juveniel ♀
Greppelsprinkhaan, Roeseliana roeselii
Roeseliana roeselii, de greppelsprinkhaan is vrij algemeen in Nederland en is makkelijk te herkennen aan de licht gekleurde rand van het schild achter de kop. Deze lichte band loopt voor onder en achter langs het schild, bij de heide sabelsprinkhaan alleen onder en achter rand. Het geluid van de zang van de greppelsprinkhaan is nogal hoog van toon en vaak kunnen mensen hem niet meer horen als ze ouder worden.
Greppelsprinkhaan, Roeseliana roeselii, ♀
Greppelsprinkhaan, Roeseliana roeselii, ♀
Greppelsprinkhaan, Roeseliana roeselii, ♂
Grote spitskop, Ruspolia nitidula.
Dit is een zeer zeldzame soort voor Nederland, eerst in 2019 werden populaties aangetoond.
Grote spitskop, Ruspolia nitidula, juveniel
Kleine Groene Sabelsprinkhaan, Tettigonia cantans.
Een populatie in Nederland in Overijssel, een zeer zeldsame soort dus. Ook weer een soort die zich aan het uitbreiden is. Deze soort lijkt op de grote groene Sabelsprinkhaan, heeft alleen korte afgeronde vleugels.
Kleine Groene Sabelsprinkhaan, Tettigonia cantans ♀
Kleine Groene Sabelsprinkhaan, Tettigonia cantans ♂
Grote groene sabelsprinkhaan, Tettigonia veridissima.
Bij de grote groene is het geluid wel heel sterk, op zomerse avonden kan de lucht er werkelijk vol van zijn en heb je het idee dat je in zuid Europa op vakantie bent. Ook deze sprikhaan maakt een hoog geluid.
Grote groene sabelsprinkhaan, Tettigonia viridissima ♀
Grote groene sabelsprinkhaan, Tettigonia viridissima ♀
Grote groene sabelsprinkhaan, Tettigonia viridissima ♂
Grote groene sabelsprinkhaan, Tettigonia viridissima ♂ zingend
Grote groene sabelsprinkhaan ♂
Het zijn grote stevige dieren, soms gebeurt het dat ze
vliegen, dan moet je eerst goed kijken, want het lijkt een klein vogeltje. In het licht van
de auto lampen zie je ze in de zomer nacht wel eens langskomen, ze lijken dan erg licht van kleur.
Op de foto hieronder ligt een vrouwtje te zonnen tussen de bladeren.
Grote groene sabelsprinkhaan, Tettigonia viridissima ♀ zonnend
In oktober zie je nog vrij veel vrouwtjes, ik heb de indruk dat de mannen het bij deze soort veel moeilijker hebben. Als je in het najaar al een man ziet is hij meestal wel wat poten of sprieten kwijt, zie ook de foto hieronder. Deze zingende man mist gedeeltelijk zijn voelsprieten, een hele poot en een gedeelte van zijn achterpoot.
Grote groene sabelsprinkhaan,
Tettigonia viridissima zingende ♂
Grote groene sabelsprinkhaan,
Tettigonia viridissima ♀
Ook de grote groene moet klein beginnen, zonder vleugels lijkt het jonge ding toch al op de volwassen sprinkhaan, is alleen een flink stuk kleiner. Deze foto is gemaakt op 16-04-2011. Het groene beestje viel erg op in de gele paardenbloem.
Tettigonia viridissima juveniel ♂
Tettigonia viridissima juveniel ♀
Tettigonia viridissima juveniel ♀
Nog één vervelling en dit vrouwtje is volwassen. Je ziet de aanleg van de vleugels al zeer goed, bij de volgende vervelling bereiken ze hun volle grootte. Deze foto is van 12-06-2011. Als de vleugels eenmaal groot zijn vervellen de dieren niet meer, alle beschadigingen die ze nu oplopen kunnen niet meer worden hersteld. Zolang ze nog moeten vervellen kunnen er nog onderdelen worden gerepareerd en als het erg vroeg in de ontwikkeling gebeurd dat ze een poot missen kan die nog weer bijgroeien. Meestal zijn er twee vervellingen nodig om de poot weer op de normale afmetingen te krijgen.
Om sprinkhanen te determineren kun je heel veel informatie vinden op de site van
Waarneming.nl onder het hoofdstuk:
Sprinkhanen & Krekels
Een nieuw determinatie boek is 2015 uitgegeven: De Nederlandse sprinkhanen en krekels (Orthoptera) - Entomologische Tabellen 8
Deze kun je bestellen bij de stichting EIS