Microcoryphia ook wel Archaeognatha

Rotsspringers of Steenspringers.

Er zijn twee onderdelen op deze pagina: algemeen en soorten

Trigoniophthalmus alternatus

Algemeen

plaats in het systeem

De Rotsspringers behoren tot een groep zeer primitieve zespotigen die als voorlopers van de insecten worden beschouwd en vormen de orde Microcoryphia. Voor deze orde wordt ook de naam Archaeognatha gebruikt. Deze naam was historisch meer in zwang, maar het is redelijk breed geaccepteerd dat Verhoeff in 1904 op 22 april de naam Microcoryphia net 11 dagen eerder gepubliceerd heeft dan dat Börner met zijn Archaeognatha kwam (op 3 mei). In Europa wordt Microcoryphia meer gebruikt, maar in de nieuwe wereld is Archaeognatha gangbaar.
Wereldwijd zijn er ruim 500 soorten, in Nederland zijn er 5 soorten, maar het is niet uitgesloten dat er meer zijn. Zo werd altijd aangenomen dat de soort die langs de kust voorkomt Petrobius maritimus zou zijn, in veel boeken wordt hij ook nog zo genoemd met als Nederlandse naam Strandgast. Bij later onderzoek is gebleken dat het Petrobius brevistylis is.

gedrag en voortplanting

In de avond worden ze actief, het zijn typische nachtdieren. Door het achterlichaam snel samen te trekken kunnen ze sprongetjes maken.
Het voedsel bestaat uit mossen, korstmossen en rottende vegetatie, ze veroorzaken geen schade. Deze dieren leggen eieren en de uitkomende juvenielen lijken al meteen op de volwassen dieren, maar moeten zeker acht keer vervellen voor ze na een periode van soms twee jaar volwassen zijn. Maximale leeftijd is vier jaar. Eenmaal volwassen gaat het vervellen gewoon door, waardoor de dieren nog kunnen groeien. Van sommige soorten komen alleen vrouwen voor in de noordelijker verspreidingsgebieden, voortplanting gaat hier meestal zonder mannen. In sommige jaren treden echter wel mannen op, de oorzaak is nog onbekend. Het zijn dieren die in Nederland vooral langs de kust en de grote rivieren zijn te vinden, onder stenen, hout en ook wel tussen het gras. In de tropen komen ook soorten voor in de boomkronen.

lichaamsbouw en determinatiekenmerken

Op de macrofoto's zie je dat het erg mooie dieren zijn, met net als bij vlinders schubben op het lichaam. Het soortkenmerk zijn de ocelli, de kleine oogjes onder de grote samengestelde ogen. Die zijn bij de verschillende soorten ook verschillend van vorm en van plaats waar ze ten opzichte van de grote ogen staan. De grote ogen zijn eenkleurig of met een tekening, ook dit is een soortkenmerk.

Op de foto's hieronder achtereenvolgens:
1 Dilta hibernica:
egaal gekleurde ogen met driehoekig ocel eronder aan de buitenzijde van de ogen,

2 Machilis germanica:
gespikkelde ogen met lange ocel (vorm schoenzool) eronder,

3 Petrobius brevistylis:
egaal gekleurde ogen met lange ocel (vorm schoenzool) eronder geen schubben op antenne,

4 Trigoniophthalmus alternatus:
egaal gekleurde ogen met driehoekig ocel eronder dicht bij het midden van de kop.

Dilta hibernica: egaal gekleurde ogen met driehoekig ocel eronder aan de buitenzijde van de ogen,

Machilis germanica: gespikkelde ogen met lange ocel (vorm schoenzool) eronder

Petrobius brevistylis: egaal gekleurde ogen met lange ocel (vorm schoenzool) eronder geen schubben op antenne

Trigoniophthalmus alternatus: egaal gekleurde ogen met driehoekig ocel eronder dicht bij het midden van de kop

omhoog

Home

Soortbeschrijving:

Op deze pagina worden 4 van de 5 soorten behandeld. Van de soort waar je niet op kunt doorklikken heb ik nog geen foto's.

Familie: Machilidae
Dilta hibernica (Carpenter, 1907)
Lepismachilis y-signata Kratochvil, 1945
Machilis germanica Janetschek, 1953
Petrobius brevistylis Carpenter, 1913
Trigoniophthalmus alternatus (Silvestri, 1904)

Dilta hibernica.

Dilta hibernica komt in Nederland voor op enkele plaatsen in Zuid Limburg en langs de grote rivieren. Ik heb de soort gefotografeerd in de Franse Pyreneeën.

Dilta hibernica

soortenoverzicht

omhoog

Home

Machilis germanica.

Deze soort heb ik gevonden op aanwijzing van Hay Wijnhoven, tussen de stenen aan de oever van de Waal in de Ooijpolder. Er komen twee varianten door elkaar voor, dieren met en dieren zonder rugstreep. Het is een vrij grote soort, tot zo'n 2 cm lang (zonder de voelsprieten en staartaanhangsels de cerci).

Machilis germanica

soortenoverzicht

omhoog

Home

Petrobius brevistylis.

Dit dier wordt ook wel Strandgast genoemd, vroeger dacht men dat dit langs de Nederlandse kust voorkomende dier Petrobius maritimus was, maar nader onderzoek wees uit dat het Petrobius brevistylis is. Het is echter zeer goed mogelijk dat ook Petrobius maritimus in Nederland voorkomt, het verschil tussen deze twee soorten is te zien aan de antennes. Bij P.maritimus zijn de ringen lichter van kleur dan de andere segmenten, bij P. brevistylis zijn de ringen langer maar van dezelfde kleur als de andere segmenten. Op een van de foto's is het vervellingshuidje te zien, de losse huid die overblijft als het dier is verveld. Onder aan de stenen kun je erg veel lege huidjes vinden.

Petrobius brevistylis

Petrobius brevistylis, vervellingshuid

Petrobius brevistylis

soortenoverzicht

omhoog

Home

Trigoniophthalmus alternatus.

Deze soort heb ik gevonden op aanwijzing van Hay Wijnhoven, tussen de stenen aan de oever van de Waal in de Ooijpolder. Dit is een heel kleurrijke soort en echt een fotomodel, al willen ze soms maar moeilijk stil zitten.

Trigoniophthalmus alternatus

soortenoverzicht

omhoog

Home

Bedankt:

Graag wil ik Arp Kruithof, Hay Wijnhoven en Peter Wieringa bedanken voor hun bijdragen voor het tot stand komen van deze pagina.

Literatuur:

Delany, M. J., 1954. The habitats of the bristle-tailPetrobius maritimus (Insecta, Thysanura) on Lundy.Rep. Lundy Fld Soc. 7, 36-44. Delany, M. J., 1954. (pdf)
Let op: Delaney (1954b) provides brief keys and illustrations of the British and Irish species, although the reader should be aware that the illustrations of the chief diagnostic features of Petrobius are wrongly labelled: Fig. 4 should be P. brevistylis and Fig. 11 P. maritimus.
Larink, O. (1968): Zur Biologie des küstenbewohnenden Machiliden Petrobius brevistylis (Thysanura, Insecta). Helgoländer Wissenschaftliche Meeresuntersuchungen, Vol.18(1-2), pp.124-129. Larink, O. (1968)
Larink, O. (1969): Zur Entwicklungsgeschichte von Petrobius brevistylis (Thysanura, Insecta). Helgoländer Wissenschaftliche Meeresuntersuchungen, Vol.19(1), pp.111-155 (Dissertation) Larink, O. (1969)
Proctor, Chris () Trigoniophthalmus alternatus (Silvestri, 1904) in Devon caves.