Mecoptera
Boreidae en Panorpidae, Sneeuwvlo en Schorpioenvliegen
Inleiding Mecoptera Algemeen Boreidae Algemeen Panorpidae Soorten Literatuur
Boreus hyemalis, sneeuwvlo of sneeuwspringer ♀
Inleiding
Boreidae en Panorpidae, Sneeuwvlo en de Schorpioenvliegen
Er komt in Nederland een zeer beperkt aantal soorten voor, 1 soort sneeuwvlo en vijf soorten schorpioenvliegen.
Het is een oude groep, die wordt gezien als voorganger van o.a. de vlinders, ze hebben een complete gedaanteverwisseling.
De sneeuwvlo heeft geen functionele vleugels en is een zeldzaam dier dat vooral gevonden wordt op zandverstuivingen.
Er komen in Nederland vijf soorten schorpioenvliegen voor, één zeer zeldzame van het geslacht Aulops en vier van het geslacht Panorpa.
De dieren kun je vinden in bosranden, tuinen, ruigtes langs weiden en akkers en de panorpa's zijn zeer algemeen.
Algemeen Boreidae
Boreus hyemalis
Sneeuwvlooien hebben een heel ander ritme dan wat je van insecten gewend bent, normaal zijn insecten dieren van de zomer, de sneeuwvlo is een echt winter dier.
In de zomer ontwikkelen zich de larven die leven van de wortelachtige uitstekeltjes van mossen (rizoïden). De larven verpoppen het tweede jaar en uit deze poppen komen
in de herfst de volwassen insecten. Gedurende de wintermaanden kun je deze aantreffen. De volwassen dieren leven hoofdzakelijk van mos en van dode insecten.
Na een aantal keren een dag zoeken op plaatsen waar de sneeuwvlo is waargenomen vind ik dan eindelijk een vrouwtje midden op een zandverstuiving. Nadat
ik een stuk hout heb opgetild en bekeken zie ik bij het terugleggen dat er iets wegspringt, eindelijk een sneeuwvlo. Dan komt er nog het probleem
om een springend beestje van ongeveer 4 mm lang op de foto te krijgen, waarbij ik dan ongeveer op een afstand van tien centimeter van het dier moet zien te komen.
Languit liggend en kruipend in het zand lukt het om een aantal foto's te maken.
Het is een vrouwtje, deze zijn in het bezit van een legboor. De mannetjes hebben recht op staande vleugelstompjes die gebruikt worden om het
vrouwtje tijdens de paring vast te houden. Vrouwtjes hebben twee vliesjes als vleugelrest. Een paar dagen later lukt het me om een aantal foto's te maken van de paring.
Het mannetje houdt het vrouwtje vast met de vleugelstompjes. Hij kruipt hiervoor onder het vrouwtje dat daarna gedurende de paring passief op zijn rug blijft zitten.
Boreus hyemalis, sneeuwvlo of sneeuwspringer ♀
Boreus hyemalis, sneeuwvlo of sneeuwspringer ♀
Boreus hyemalis, sneeuwvlo of sneeuwspringer, paring
Boreus hyemalis, sneeuwvlo of sneeuwspringer, paring
Boreus hyemalis, sneeuwvlo of sneeuwspringer ♀
Boreus hyemalis, sneeuwvlo of sneeuwspringer ♂
Boreus hyemalis, sneeuwvlo of sneeuwspringer, net verveld ♀
Algemeen Panorpidae
Schorpioenvliegen (2-3 cm) zijn veel groter dan sneeuwvlooien (4 mm) en zien er gevaarlijk uit, zijn echter totaal onschuldig. Mannetjes lijken net als een schorpioen een stekel achter aan het lichaam te dragen, dit is een tang waarmee hij het vrouwtje vasthoudt tijdens de paring. Bij de paring pakt de man de vrouw vast met de tang. Een vleugel van het vrouwtje wordt onder een uitsteeksel van een van de rugsegmenten (het notal orgaan) van de man geklemd zodat de vrouw flink vast zit. Het vrouwtje wordt vaak veroverd met een bruidsgift, een prooidier of een druppel bruine speeksel.
paring
Het vrouwtje legt haar eieren in de bodem.
ei
eieren
De larven lijken op rupsen, hebben echter veel meer buikpoten en samengestelde ogen. Ze ontwikkelen zich in de strooisellaag en bodem. Larven zijn erg moeilijk te vinden, daarom heb ik een kweek opgezet, zie Brauwer 1862. Bij gunstige omstandigheden zijn er twee generaties per jaar.
Panorpa vulgaris, jonge larve
Panorpa vulgaris, larve
Panorpa vulgaris, larve
Panorpa vulgaris, larve
Panorpa communis, fris uitgekomen ♂
Het gedrag is opvallend, het zijn beesten met nogal wat bravoure. Zeer opvallend wordt ergens geland, slaan nog een paar keer met de vleugels en lopen dan druk rond. Het lijkt of ze nergens bang voor zijn. Wat soms slecht afloopt. Zo zag ik een schorpioenvlieg landen op een blad waar een hoornaarwesp op zat, al vleugelslaand liep hij naar de wesp. Die had er echter geen boodschap aan, pakte de vlieg en at hem zonder meer op.
vleugelslaan
Panorpa vulgaris, bij spinnenprooi
Panorpa vulgaris, zoekt in spinnenweb
Vaak wordt een spinnenweb bezocht, resten van de prooien van spinnen zijn een geliefde prooi. Schorpioenvliegen plakken niet vast in een spinnenweb. Vastplakken wordt voorkomen door een afscheiding van de darm. Komt de spin kijken dan gaat hij snel weg als hij de schorpioenvlieg ontdekt. De reden daarvan is me niet duidelijk en er zijn uitzonderingen, hieronder een foto van een Tijger spin Argiope bruennichi die een man Panorpa heeft gevangen, duidelijk zichtbaar door het spinrag heen. Schorpioenvliegen leven van bladluizen, dode insecten, vogelpoep, nectar, pollen, rijpe vruchten en honingdauw.
Argiope bruennichi, heeft een Panorpa gevangen
Bij schorpioenvliegen is het nogal lastig om vast te stellen welke soort het is. Het beste zijn de mannen te doen aan de hand van een richel op de tang. Vlekken in de vleugels zijn een ander determinatiekenmerk maar die vlekken zijn erg variabel en daardoor niet 100 procent betrouwbaar.
hypovalven
Op bovenstaande foto compositie uitleg waar de hypovalven zitten en hoe ze er uit zien.
Links kort naar elkaar toegebogen zwarte punt: Panorpa communis, en Panorpa vulgaris,
Midden kort en recht: Panorpa germanica,
Rechts lang en van elkaar wijkend: Panorpa cognata,
Je kunt zo al twee soorten benoemen en moet nu nog de eerste twee aan de hand van de basaalvlek uit elkaar houden.
Basaalvlek klein of afwezig: Panorpa communis,
Basaalvlek over twee vleugelcellen: Panorpa vulgaris,
Panorpa cognata, roodkop schorpioenvlieg
De roodkop schorpioenvlieg is van de andere soorten te onderscheiden door zijn rode kop met zwarte stip tussen de ogen, pas wel op er komen bij de andere soorten exemplaren voor met gedeeltelijk rode koppen. Verder is het mannetje te herkennen aan het laatste dikke segment voor de staart. Deze is niet conisch en heeft een duidelijke verhoging. De mannetjes zijn ook te determineren door goed te kijken naar de tang achter op het lichaam. Bij de roodkop zitten er geen zwarte punten aan de lange rechte hypovalven.
Panorpa cognata, roodkop schorpioenvlieg ♂
Panorpa cognata, roodkop schorpioenvlieg ♂
Panorpa cognata, roodkop schorpioenvlieg ♀
Panorpa cognata, roodkop schorpioenvlieg ♀
Panorpa communis, gewone schorpioenvlieg
Bij de mannen van de gewone schorpioenvlieg en de weide schorpioenvlieg lijken de hypovalven op elkaar, vrij lang en gebogen met meestal zwarte punt.
Om de soorten uit elkaar te houden heb je dus andere kenmerken nodig.
Dat kenmerk vind je in de vlek aan de basis (dicht bij het lichaam dus) van de vleugels.
Bij Panorpa communis is die vlek vrij klein en vult één cel in de vleugel of is afwezig, bij Panorpa vulgaris
gaat de vlek over twee of meer cellen.
Panorpa communis, gewone schorpioenvlieg ♂
Panorpa communis, gewone schorpioenvlieg ♂
Panorpa communis, gewone schorpioenvlieg ♀ eet vogelpoep
Panorpa germanica, Duitse schorpioenvlieg
De Duitse schorpioenvlieg heeft meestal vleugels met weinig vlekken. De hypovalven zijn kort en breed zonder zwarte punten. Een ander kenmerk is dat de drie vlekken aan de binnenzijde van de vleugel tegenover het pterostigma, (de gele vlek aan de buitenrand), bijna allemaal gelijk van afmeting zijn.
Panorpa germanica, Duitse schorpioenvlieg ♂
Panorpa germanica, Duitse schorpioenvlieg ♀
Panorpa germanica, Duitse schorpioenvlieg ♂
Panorpa vulgaris, weide schorpioenvlieg
Panorpa vulgaris, basaalvlek over twee cellen
Bij de mannen van de gewone schorpioenvlieg en de weide schorpioenvlieg lijken de hypovalven van de mannen op elkaar, vrij lang en gebogen met zwarte punt.
Om de soorten uit elkaar te houden heb je dus andere kenmerken nodig.
Dat kenmerk vind je in de vlek aan de basis (dicht bij het lichaam dus) van de vleugels.
Bij Panorpa communis is die vlek vrij klein en vult één cel in de vleugel of is afwezig, bij Panorpa vulgaris
gaat de vlek over twee of meer cellen.
Panorpa vulgaris, weide schorpioenvlieg ♂
Panorpa vulgaris, weide schorpioenvlieg ♂
Panorpa vulgaris, weide schorpioenvlieg ♂
Panorpa vulgaris, weide schorpioenvlieg ♀
Panorpa vulgaris, weide schorpioenvlieg ♀
Panorpa vulgaris, weide schorpioenvlieg ♀
Soortenoverzicht:
Van de soort waar je niet op kunt doorklikken heb ik nog geen foto's.
- Orde: Mecoptera
- Familie: Boreidae
- Boreus hyemalis. (Linnaeus, 1767) - sneeuwvlo/sneeuwspringer
- Familie: Panorpidae
- Aulops alpina. Rambur, 1842 - berg schorpioenvlieg
- Panorpa cognata. Rambur, 1842 - roodkop schorpioenvlieg
- Panorpa communis. Linnaeus, 1758 - gewone schorpioenvlieg
- Panorpa germanica. Linnaeus, 1758 - Duitse schorpioenvlieg
- Panorpa vulgaris. Imhoff & Labram, 1845 - weide schorpioenvlieg
Literatuur:
-
Brauwer, F., 1862. Beiträge zur Kenntniss der Panorpiden Larven.
Landesmuseum Österreich(pdf)
- Hogenes, W. 2010 Mecoptera-Schorpioenvliegen en Sneeuwspringers. De Nederlandse Biodiversiteit pag.256 Naturalis (pdf) Mecoptera
-
Raemakers, I. en Kleukers, R. 1999 De Sneeuwspringer Boreus hyemalis in Nederland (MECOPTERA: BOREIDAE) Nederlandse Faunistische Mededelingen 8 - 1999
Naturalis (pdf)