Enkele Bulgaarse hooiwagens.

Order: Opiliones, Hooiwagens

Lacinius horridus

Soortenoverzicht:

Familie: Sironidae
Cyphophthalmus spec.
Familie: Nemastomatidae
Histricostoma drenskii Kratochvíl, 1958
Paranemastoma aurigerum ryla (Roewer, 1951)
Familie: Dicranolasmatidae
Dicranolasma .
Familie: Trogulidae
Trogulus .
Familie: Phalangiidae
Egaenus convexus (C.L. Koch, 1835).
Lacinius dentiger (C.L. Koch, 1847).
Lacinius horidus (Panzer, 1794).
Metaplatybunus grandissimus (C.L.Koch, 1839).
Odiellus lendli (Sørensen, 1894).
Opilio ruzickai (Šilhavý, 1938).
Opilio saxatilis C.L.Koch 1839.
Rafalskia olympica bulgarica Starega, 1963.
Zachaeus crista (Brullé, 1832).

Inleiding:

In 2016 heb ik een vlinder foto reis naar Bulgarije gemaakt. Dat is het voor mij natuurlijk de gelegenheid om ook te kijken naar springstaarten en hooiwagens. Thuis gekomen met een aantal foto's van hooiwagens, deed zich het probleem voor dat ik ze niet op naam kon brengen. Na een mail aan de Bulgaarse specialist op hooiwagen gebied, professor Plamen Mitov, kreeg ik de namen van de verschillende hooiwagens uit Bulgarije. Eerst in 2022 lukt het me weer een week in Bulgarije door te brengen. Nu met een kennismaking met professor Plamen Mitov die een leuke verrassing voor me heeft. Hij heeft voor mij een aantal soorten hooiwagens levend verzameld en eieren van een Nemastomatidae. Zelf heb ik ook nog enkele soorten gevonden. In Bulgarije komen 57 soorten voor (Mitov & Stoyanov, 2004), dus deze site is nog verre van compleet.

Familie: Sironidae

Deze familie hooiwagen wijkt erg af van de andere soorten. Hij is vaak roodachtig bruin van kleur. De ogen ontbreken en hij lijkt veel op sommige soorten mijten. Op het prosoma zitten aan beide kanten twee klieren, met klieropeningen de ozoporen, net als bij andere hooiwagens. Alleen zitten ze bij de Cyphophthalmi op een conische verhoging, ozophoren.
Er zijn proeven gedaan met twee Franse soorten waarbij waarbij een tarsus van de eerste poot met een pincet wordt vastgehouden. Na 10 tot 15 seconden reageert het dier met het uitscheiden van een substantie en brengt het met een tarsus van een andere poot aan op de aanvaller, in dit geval het pincet. Dit gedrag wordt “leg-dabbing” genoemd. Het lijkt dus een verdedigingsmiddel te zijn. De vloeistof heeft afstotende eigenschappen bij voerproeven met een andere soort hooiwagen, een Odielles (Juberthie, 1961). De samenstelling van de stof van twee soorten, Siro duricorius en S. exilis is onderzocht door middel van gaschromatografie (Raspotnig, 2005). Bij een onderzoek naar de uitscheiding van de hooiwagen soort Vonones sayi bleek dat eerst een druppel water wordt afgescheiden waar de inhoud van de klieren in wordt opgelost. Pas dan ontstaat een sterk ruikende oplossing die in staat is mieren af te weren (Eisner, 1971).

De mannetjes hebben een doorn (adenostyle) aan de achterste poten. Bij sommige soorten staat deze in verbinding met klieren, de samenstelling van de afscheiding en de functie van deze klieren is nog niet bekend. Veel meer duidelijke informatie is te vinden op de Engelse pagina van Wikipedia zie onderaan deze pagina (Wikipedia).

Cyphophthalmus spec.

De eerste drie foto's zijn van een exemplaar dat ik zelf heb gevonden in zuid west Bulgarije. De twee andere foto's zijn van exemplaren die door Plamen Mitov zijn verzameld. Waarschijnlijk zijn het verschillende (nieuwe) soorten.

Cyphophthalmus spec ♂ pijl wijst de adenostyle

Cyphophthalmus spec ♂

Cyphophthalmus spec ♀

soortenoverzicht

omhoog

Home

Familie: Nemastomatidae

Histricostoma drenskii

Dit is een zeer kleine en vlugge hooiwagen slechts enkele mm groot. Op de rug heeft hij acht duidelijke uitstekende punten. De foto heb ik gemaakt van een door Plamen Mitov verzameld levend exemplaar.

Histricostoma drenskii

soortenoverzicht

omhoog

Home

Paranemastoma aurigerum ryla

Paranemastoma is in Bulgarije een moeilijke groep, er komen volgens (Starega. 1976) de volgende soorten en ondersoorten voor: P.aurigerum aurigerum, P.aurigerum ryla, P.aurigerum joannae, P.radewi en P.bureschi. Door Plamen G. Mitov werd in 2011 Paranemastoma beroni toegevoegd (Mitov. 2011). Het is een nieuwe oogloze soort uit de Stoykova Dupka 1 grot in het Slavyanka gebergte (zuid-west Bulgarije). De meeste soorten zijn endemisch in Bulgarije. De soort op de foto komt uit Kyustendil en is Paranemastoma aurigerum ryla de ene een man de andere een vrouw.

Paranemastoma aurigerum ryla ♂

Paranemastoma aurigerum ryla ♀

De eieren van de Paranemastoma soorten worden afgezet in een kluitje omgeven door een gelei achtige massa. De foto heb ik gemaakt van een door Plamen Mitov verzamelde eiklomp.

Paranemastoma eieren, pijl wijst naar embryo.

soortenoverzicht

omhoog

Home

Familie: Dicranolasmatidae

Dicranolasma spec.

Het is een dier dat zand en andere bodem materiaal op zijn lichaam vasthoud tussen uitsteeksels en zo erg goed is gecamoufleerd. De foto heb ik gemaakt van een door Plamen Mitov verzameld levend exemplaar.

Dicranolasma spec.

soortenoverzicht

omhoog

Home

Familie: Trogulidae

Trogulus spec.

soortenoverzicht

omhoog

Home

Familie: Phalangiidae

Egaenus convexus

Egaenus convexus is een zeer plompe hooiwagen met vrij korte poten. De foto's zijn gemaakt van subadulte exemplaren, ze moeten nog één keer vervellen voor ze volwassen zijn. Dan verdwijnen de witte knietjes.

Egaenus convexus ♀ subadult

Egaenus convexus ♂ subadult

soortenoverzicht

omhoog

Home

Lacinius dentiger

Lacinius dentiger is een hooiwagen waarvan verwacht wordt dat hij eens ook in Nederland zal opduiken. De tegenwoordige verspreiding van de soort is namelijk zover uitgebreid dat het beest in diverse plaatsen in Duitsland voorkomt ook niet ver van Nederland. Het is een mooie hooiwagen waar vaak ook een groenige kleur op zit en heel veel korte stekeltjes op het lichaam. Je vindt deze soort vaak op muren en op kale rotswanden. Deze dieren vond ik veel in Bulgarije. Vrouwtjes worden tot 9,2 mm, mannetjes tot 6.6mm lang.

Lacinius dentiger

soortenoverzicht

omhoog

Home

Lacinius horridus

Lacinius horridus Lijkt veel op de voorgaande soort maar heeft nog veel meer en langere stekels ook op de poten. Van deze soort vond ik maar één exemplaar op een groot rotsblok in een veld met lage begroeiing. Het zijn dieren die tegen de warmte kunnen. Vrouwtjes worden tot 6,9 mm, mannetjes tot 4.6mm lang. Ook deze soort is in de toekomst in Nederland te verwachten, waarneming 70 km van de grens met Zuid limburg.

Lacinius horridus

soortenoverzicht

omhoog

Home

Metaplatybunus grandissimus

Metaplatybunus grandissimus is een stevig ogende hooiwagen met dikke poten die zijn voorzien van rijen zwarte tandjes. Het is een in Bulgarije zeldzame soort. Deze hooiwagen vond ik op de stam van een grote boom, de oosterse plataan Platanus orientalis.

Metaplatybunus grandissimus

soortenoverzicht

omhoog

Home

Odiellus lendli

In Bulgarije vind ik dicht bij een beekje onder een dikke tak enkele vrij kleine hooiwagens die me sterk doen denken aan de Odiellus spinosus van Nederland. Zo te zien zijn ze nog niet volwassen. Nu is er een probleem, spinosus heeft niet zoveel stekeltjes. In de checklist (Babalean,2004) staat alleen Odiellus lendli zonder afbeelding. Een afbeelding van de soort staat in (Chemeris,2005) dus een voorzichtige aanname dat dit hem is. Ook van Kyustendil. Mijn determinatie wordt bevestigd door Plamen Mitov.

Odiellus lendli, juveniel

soortenoverzicht

omhoog

Home

Opilio ruzickai

Opilio ruzickai lijkt veel op de in Nederland veel voorkomende soort Opilio canestrinii met de witte streepjes op het achterlijf, maar die komt in Bulgarije niet voor. Het jonge exemplaar waar ik een foto van heb gemaakt laat de witte streepjes duidelijk zien en is daar aan te herkennen ondanks dat het niet volwassen is. Jammer genoeg zijn in juni, de tijd dat ik in Bulgarije was, veel hooiwagens nog niet volwassen.

Opilio ruzickai juveniel

soortenoverzicht

omhoog

Home

Opilio saxatilis

Opilio saxatilis komt ook voor in Nederland. In mei/juni zijn veel hooiwagens nog niet volwassen. Daarom alleen foto's van jonge exemplaren.

Opilio saxatilis juveniel

soortenoverzicht

omhoog

Home

Rafalskia olympica bulgarica

Rafalskia olympica bulgarica lijkt veel op Metaplatybunus grandissimus maar de palpen zijn duidelijk anders. De foto's heb ik gemaakt van door Plamen Mitov verzamelde levende exemplaren.

Rafalskia olympica bulgarica ♂

Rafalskia olympica bulgarica subadult

soortenoverzicht

omhoog

Home

Zachaeus crista

Tijdens een vakantie in Tsjechië vind ik een erg dikke hooiwagen. Het dier loopt over de zandweg en mijn eerste gedachte is: een krekel. Eerst als ik beter kijk zie ik dat het een hooiwagen is. Het is een mooi donker bruin dier met roodachtige rugstreep, (bovenste twee foto's). Er is nog een soort die er op lijkt maar die heeft geen stekels op de oogheuvel. Lichaamslengte vrouwtjes tot 11 mm, mannetjes tot 10,5 mm. In Bulgarije vind ik hem op een drietal plaatsen. (Determinatie Plamen Mitov)

Zachaeus crista

Zachaeus crista, juveniel

soortenoverzicht

omhoog

Home

Bedankt

Graag wil ik Plamen Mitov bedanken voor de determinatie van de dieren, het leveren van literatuur en voor de correcties op de site. En vooral ook voor de fotomodellen die hij meebracht bij de zeer aangename ontmoeting in Bulgarije.

literatuur:

Babalean, A.F. 2004. On the Opilionid Fauna (Arachnida, Opiliones) from the sw part of Romania. Acta Zoologica Universitatis Comenianae 46 (2): 79-86, 2004
Chemeris, A.N. & Kovblyuk, M.M. 2005. A contribution to the knowledge of the harvestman fauna of the Crimea (Arachnida: Opiliones) Arthropoda Selecta 14 (4): 305-328, 2005 (Chemeris, A.N. & Kovblyuk, M.M. 2005) (pdf)
Eisner, T., Kluge, A.F., Carrel, J.E., Meinwald, J. 1971. Defense of Phalangid: Liquid repellent administered by Leg Dabbing, Science 13 August 1971, volume 173, pp. 650-652. (Eisner, T., Kluge, A.F., Carrel, J.E., Meinwald, J. 1971) (pdf)
Juberthie C. 1961 Structures des glandes odorantes et modalites d’utilisation de leur secretion chez deux opilions cyphophthalmes. Bull. Soc. Zool. France. 1961;86:106–116
Mitov, P. & Stoyanov, I. 2004. The Harvestmen Fauna (Opiliones, Arachnida) of the City of Sofia (Bulgaria) and its Adjacent Regions. In: Ecology of the City of Sofia. Species and Communities in an Urban Environment. L. Penev, J. Niemelä, D.J. Kotze & N. Chipev (Eds.), PENSOFT Publishers. Sofia-Moscow. 319-354. (Mitov, P. & I. Stoyanov. 2004) (pdf)
Mitov, P.G. 2008 Opiliones (Arachnida) from the Southern Dobrudzha (NE Bulgaria) and its adjacent regions. Grupo Ibérico de Aracnología (GIA) Grupo de trabajo en Aracnología de la Sociedad Entomológica Aragonesa (SEA) (Mitov, P.G. 2008) (pdf)
Mitov, P.G. 2011 A new anophthalmous species of Paranemastoma from Bulgaria (Opiliones: Nemastomatidae) The Journal of Arachnology Vol. 39, No. 2 (2011), pp. 303-319 (Mitov, P.G. 2011)
Raspotnig, G., Fauler, G., Leis, M., Leis, H. 2005. Chemical profiles of scent gland secretions in the Cyphophthalmid Opilionid harvestmen , Siro duricorius AND S. exilis. Journal of Chemical Ecology, Vol. 31, No. 6, June 2005. (RASPOTNIG, G. 2005) (pdf)
Starega, W. 1976. Die Weberknechte (Opiliones, excl. Sironidae) Bulgariens. Annales zoologici, Warszawa 33(18):287–433. (Starega, W. 1976) (pdf)
Wikipedia Cyphophthalmi Wikipedia (Engels)